2017(e)ko abenduaren 2(a)

Ura irakiten berehala hozten da

Oymyakon hiria (Errusia) munduko lekurik hotzena da. Hiri honetan ondoko bideoan ikusten den egoera aldaketa grabatu zuten. Irakiten dagoen ura, berehala izozten da -52 ºC-ko giro tenperaturan.



Baldintza egokietan, ur beroa arinago izozten da ur likidoa baino. Fenomenoari Mpemba Efektua deritzo. Baina, zergatik gertatzen da? Hona hemen zenbait hipotesi.

Las moléculas de agua tienen un átomo de oxígeno y dos átomos de hidrógeno, todos unidos por enlaces covalentes. En las moléculas de agua, los átomos de hidrógeno son también atraídos por los átomos de oxígeno en otras moléculas de agua cercanas, una fuerza llamada enlace de hidrógeno. Pero, al mismo tiempo, las moléculas de agua en su conjunto son repelidas entre sí.
Los autores del estudio señalan que cuanto más se caliente el agua, más distancia hay entre sus moléculas, debido a la fuerza repelente entre ellas. Eso obliga a los puentes de hidrógeno a estirarse, de forma que se almacena energía. Esa energía, según los investigadores, se libera a medida que se enfría el agua permitiendo que las moléculas se acerquen más entre ellas... Y liberar energía significa refrigeración.
El agua caliente tiene más enlaces de hidrógeno estirándose que el agua fría, por lo que almacena más energía, y tiene más que liberar al ser expuesta a temperaturas bajo cero. Por eso, dicen los investigadores, se congela más rápidamente que el agua fría.

El aire frío es muy denso, es decir, sus moléculas se compactan para unirse entre sí, dejando poco espacio para el vapor de agua. Cuando el agua hirviendo se arroja en un espacio con aire frío y seco, no hay lugar para que las gotas se muevan, congelándose en el aire.

El agua caliente, muy cerca ya del vapor de agua, se rompe en pequeñísimas gotitas al lanzarlo al aire, las cuales pierden muy rápidamente el calor y se congelan antes de tocar el suelo. No sucede igual si el agua lanzada está fría porque ésta es más espesa y compacta, de modo que al lanzarla al aire no se rompe en gotas tan pequeñas como sucede con el agua caliente.


2017(e)ko abuztuaren 10(a)

Atomoaren tamaina (2)

Atomoaren tamainuari buruz ari garenean, oso txikia den zerbaitetaz ari garela dakigu. 1811an Amedeo Avogadro zientzialariak atomoaren tamaina 10-10 m zela estimatu zuen (hau da, 1 Angstrom) eta 1911an, mende bat geroago, Ernest Rutherford zientzialari ak atomoaren egitura eta nukleo atomikoaren tamaina 10-14 m-koa zela  zehaztu zuen.
Atomo bat hain txikia da,  
ur-tanta batean mila trilioi atomo hidrogeno baino gehiago daudela.



 
 

2017(e)ko uztailaren 13(a)

Taula periodikoa zure gailu mugikorrean

Taula periodikoa zure telefono mugikorrean edo tabletan izan dezakezu ondoko aplikazioei esker, guztiak dohainik (eta gazteleraz; euskeraz ez dugu aplikaziorik aurkitu):

Tabla Periódica (JQ Soft)  Android


Merck PTE (Merck KGaA)  Android   iOS


Tabla Periódica (Socratica LLT)  Android


Tabla Periódica (Digital Vulture)  Android


Tabla Periódica 2017 (August Software)  Android


Hauek ez dira taula periodikoaren aplikazio bakarrak, gehiago daude.

2017(e)ko ekainaren 11(a)

"Hermanas del Sol"

Ezagutu itzazu izarren benetako historia aurkitu zuten bi emakume zoragarri Annie Jump Cannon y Cecilia Payne-Gaposchkin Cosmos seriearen pasarte honetan. Benetan interesgarria!


Hermanas del Sol - Cosmos: A Spacetime Odyssey 08 por ReportajesDocumentales

En el Episodio 8 de la Temporada 1 de la Serie Cosmos descubrimos la extraordinaria historia de Annie Jump Cannon y Cecilia Payne-Gaposchkin, dos increíbles mujeres que desafiaron la sabiduría convencional y descubrieron la verdadera historia de la vida de las estrellas.

A comienzos del siglo XX, Cannon lideró en Harvard un grupo de astrónomas que trabajaban como las computadoras de Pickering y contribuyó a la creación de una clasificación de tipos espectrales de las estrellas (una forma de catalogar estrellas en base a su temperatura). Otras "computadoras humanas", Henrietta Swan Leavitt y Antonia Maury, también hicieron grandes contribuciones a la Astronomía. Leavitt descubrió una manera de medir la distancia entre la Tierra y las galaxias, mientras que la obra de Maury con la luz y las longitudes de onda se utilizan para determinar la composición de las estrellas. La joven británica Payne se unió a Cannon para analizar los datos y descubrir la composición química de las estrellas. Fue la primera persona en obtener un doctorado en Astronomía en Radcliffe College y continuó el legado del Harvard College Observatory apoyando el trabajo de las mujeres científicas, junto con Cannon, Leavitt y Maury.

Las mujeres conocidas como “las computadoras de Harvard” en el año 1916 con 
Edward Pickering (director del Observatorio de Harvard por aquel entonces)



2017(e)ko maiatzaren 11(a)

Kristalak eta geodak

Euskal Herriko Eskola Mailako 2. Kristalizazio Lehiaketan aurkezturiko maketa eta posterra ". Laborategian egindako kristalak eta geodak "oihanean, basamortuan eta ibaian".



2017(e)ko maiatzaren 4(a)

Kristalografia lehiaketa

Biologia eta Geologia ikasten ari diren Bigarren Hezkuntzako 4. mailako ikasleek Euskal Herriko Unibertsitateko Zientzia eta Teknologia Fakultateak antolaturiko 2. Kristalizazio Lehiaketa parte hartu dute www.facebook.com/CCEPV. Antolatzaileek diotenez:

"Helburu nagusia aktibitate zientifikoa DBHko eta Batxilergoko ikasletara eramatea da (beraiek protagonistak izanik) kristalen edertasunaz baliatuz. Kristalen erakargarritasuna eta hauen prestakuntzan dagoen problematika zientifikoa estimulutzat hartuz, metodo zientifikoa DBH eta Batxilergoko ikasleei barneratzeko ekintza bezala proposatzen da. Lehiaketa hau ikasleen artean jakin-mina garatzeko eta, kristal eder batzuk haziz, esperimentu zientifiko bat ulertzeko eta hobetzeko mekanismo aparta dela erakutsi da."


Lehiaketak hiru fase izan ditu:
  1. UPV/EHUko irakasleek parte hartzen duten irakasleak prestatuko dituzte baliabide zientifiko-didaktikoak emanez kristalizazio esperimentuak beraien ikasleekin egiteko.
  2. Eskola bakoitzean esperimentuen gauzatzea du helburu. Esperimentuak aurrera eramateko lehiaketaren organizazioak emango duen kit didaktiko bat eta ADPren (fosfato amonikoa) beharrezko materiala erabiliko da. ADP kristalak bakarka edo geodetan hazi ahal dira.
  3. Finala. Irakasleek hiru ikaslez osatutako taldeak egingo ditu eta beraiekin emaitzak aurkeztuko dituzte Zientzia Kongresu baten formatua erabiliz. Talde bakoitzak esperimentuetan lortutako kristalekin maketa bat aurkeztuko du eta  formatu zientifikoa duen poster batean lanaren helburuak, materialak, prozedura , emaitzak eta ondorioak azaldu beharko dute.
Bihar, maiatzak 5, azken fasea FINALA ospatzen da!!


2017(e)ko apirilaren 22(a)

Atomoaren tamaina

Zein txikia da atomoa? Zer dago bere barruan? Ondoko animazioak (gazteleraz azpitituluak jarrita) metaforak erabiltzen ditu galdera hauei erantzuteko.

"Sagar bat handituko bagenu lurraren tamainua izan arte, bere atomoak sagarraren benetako tamainuakoak izango lirateke." Richard Feynman


2017(e)ko apirilaren 4(a)

Bioelementuak eta oligoelementuak

Taula periodikoan elementu kimiko ezagun guztiak daude adierazita, baina denak ez daude kantitate berean leku guztietan. Batzuk oso ugariak dira lurrazalean baina oso urriak bizidunengan; beste zenbait ez daude naturan eta laborategian soilik lor daitezke.


Unibertsoko elementu kimiko ugarienak: H, He, O, C, Fe, Ne, N, Mg, Si
Lurrazaleko elementurik ugarienak: O, Si, Al, Fe, Ca, Na, K, Mg, H
Izaki biziduenengan ugarienak diren elementuak: O, C, H, N, Ca, P, S, K, Cl

Zenbait elementu ezinbestekoak dira izaki bizidunentzat eta izaki bizidunek elementu horiek zer proportziotan dituzten kontuan hartuz honela sailkatzen dira:
  • Bioelementuak izaki bizidunak osatzen dituzten elementu kimikoak dira (%99-a baino gehiago) eta hauek dira: C, H, O eta N (lehen mailako bioelementuak, ezinbestekoak biomolekula organikoak osatzeko); Ca, P, Mg, S, Na, K eta Cl (bigarren mailako bioelementuak, ezinbestekoak zenbait organismo bizi ahal izateko).
  • Oligoelementuak ere ezinbestekoak dira izaki bizidunentzat, nahiz eta proportzio txikiagoan izan (%0,1 gutxi gorabehera), esaterako, Fe, Zn, Mn, F, I, Cu eta Co.
Elementu horietako baten gabeziak arazoak eragin ditzake osasunean. Horregatik, oso garrantzitsua da elementu horiek dietan proportzio egokian hartzea. Kantitate horri EGK (Egunean Gomendatutako Kantitatea) deritzo eta hauxe adierazten du: dietaren bidez egunean pertsona batek mantenugai baten zer kantitate hartu behar duen batez beste osasun ona izan dezan.


Bigarren Hezkuntzako 3. mailako B-taldeko ikasleek bioelementu eta oligoelementuei buruzko informazioa bilatu dute Fisika eta Kimikan planteaturiko proiektu baten barruan: elementu bakoitzaren funtzioa gizakiengan, bere gabeziak eta gehikeriak sortzen dituen gaixotasunak, zein elikagaietan aurkitu daiteke eta EGK. Lortutako informazioarekin argazkietan ikusten diren posterrak egin dituzte eta pasabidean jarri ditugu Bigarren Hezkuntzako ikasle guztiek kontsulta ditzaten.


Orain galdetegia betetzea falta zaigu eta GOGORATU zenbait elementu kimiko uste duguna baino eragin handiagoa dute gure osasunean eta, ondorioz, gure elikadura egokia izan behar da.


2017(e)ko martxoaren 27(a)

Zergatik esaten zaio taula periodikoa?

Elementuen taula periodikoa edo sistema periodikoa, elementu kimikoak oro har zenbaki atomikoaren arabera (txikienetik handienera) ordenatzen dituen diagrama da. Elementuak 18 zutabetan eta 7 errenkadatan antolatuta daude; errenkadei periodo deritze eta zutabeei talde.

Taldeak s, p, d edo f bloketan sailkatzen dira, talde bereko elementuek, salbuespenak ezik, antzeko propietateak dituztelarik. Periodoetan elementuen propietateak aldatuz doaz, portaera metalikotik ez-metalikoraino, gas noble batean bukatuz. Metalen eta ez-metalen arteko mugaren inguruan dauden elementuek tarteko propietateak dituzte, eta, beraz, erdimetalak edo metaloideak esaten zaie.


Baina, zergatik esaten zaio taula periodikoa elementu kimikoak ordenatzeko erabiltzen den taulari?

Elementu kimikoak ordenatzeko erabiltzen dugun taulari, taula periodikoa edo sistema periodikoa esaten zaio, elementuek dituzten ezaugarriak edo propietateak periodikoki errepikatzen direlako. Periodo oso baten ondoren (kutxatila kopuru zehatza), elementuak lerro berri batean kokatzen dira, zutabeak agertuz. Zutabe hauetan antzeko propietateak dituzten elementuak kokatzen dira, bata bestearen azpian, taldeak osatuz.

http://www.rsc.org/periodic-table

Royal Society of Chemistryren web gunean taula periodiko interaktibo interesgarria aurkitu dezakegu elementuen informazioa osoarekin: ezaugarriak, historia, erabilera, elementuen inguruko bideoak... Aplikazioa deskargatzeko aukera ere dago.


2017(e)ko martxoaren 12(a)

Hipatia

Hipatia (370-415) Alexandrian (Egipto) jaiotako emakumezko astronomoa, matematikaria, filosofoa, asmatzailea eta irakaslea izan zen.

Aita, Alexandriako Teon matematikari eta astronomo ospetsua zen, bere garaikideek maite eta errespetatzen zutena eta bertako liburutegi famatuan lan egiten zuena. Emakumezkoei ukatu ohi zitzaien giro akademiko eta kultuan hezi zuen Teonek alaba, bere jakinduria berarentzat eta bere ikasleentzat soilik gordetzearekin konforme ez bait zegoen. Historialari askoren esanetan, Hipatiak aita bera gainditu zuen matematika eta, bereziki, astronomia kontuetan. 

Astrolabioa
Hipatia, jakinduria orori irekia, giro akademiko eta kulturadunean hezi zen. Atenas eta Erromara bidaiatu zuen, betiere ikasteko eta irakasteko grinarekin. Bere etxea, bere ospeak erakarritako mundu osoko ikasleak batzen zituen egoitza bihurtu zen. Alexandriako liburutegi famatuan lan egin zuen eta kontzeptu konplexuak argitu zituen geometrian, filosofian, astronomian eta beste arlo batzuetan. Hainbat dokumentu idatzi zituen, besteak beste, Diofantoren Kanon Astronomikoa; lan horretan, lehen eta bigarren mailako ekuazioez aritu zen. Era berean, argizagien mugimenduak zehaztasunez kalkulatu zituen. Ptolomeo eta beste jakintsu batzuen lanak hobetu zituen, eta haren ekarpenak funtsezkoak izan ziren, 1.000 urte geroago, Galileoren lanean eta hortaz astronomia modernoan.

Epaileek berarekin kontsultatzen omen zuten sarri, politikan eragin handia zuen eta mekanika eta teknologiarekin ere interes handia zuen. Ur destilatua lortzeko tresna bat asmatu zuen, uraren maila neurtzeko aparatua eta likidoen dentsitatea zehazteko beste bat (dentsimetroa). Izarren, planeten eta Eguzkiaren posizioak neurtzeko, astrolabioa eta esfera laua sortu zituen.

412. urtean Alexandriako Zirilo apezpikua (geroago San Zirilo izango zena) patriarka izendatu zuten eta paganismoaren aurka gogor egin zuen. Bere senean emakume hau miresten zuen arren, ez zuen ametitu emakume bat zientzian jardutea eta berak aginduta Hipatia hil zuten 415. urtean.


2009an Alejandro Amenabar zinema zuzendariak Agora filma aurkeztu zuen. Bertan, Alexandriako Hipatiaren bizitza eta azken egunak ikus daiteke.


Informazio gehiago:
Hipatia
4 cientificas extraordinarias
La historia de Hipatia de Alejandría
Hipatia de Alejandría

2017(e)ko urtarrilaren 13(a)

Haurrentzako taula periodikoa

Keith Enevoldsen fisikari estatubatuarrak taula periodiko interaktiboa garatu du, taula periodikoa gazteei hurbiltzeko asmoarekin.


Taula honek 118 elementu kimiko zer diren eta zertarako erabiltzen diren  azaltzen du. Elementuaren sinboloa eta zenbaki atomikoaz gain, "kutxa" bakoitzak elementu bakoitzaren propietate fisikoak deskribatzen ditu eta gizakiek zertarako erabiltzen ditugun edo gertakari naturalak.


Edozein elementu aukeratzean, zenbait baliabide agertzen dira. Baliabide hauen bitartez, ikasleek elementu kimiko hauek parte hartzen duten prozesuak hobetu ulertuko dituzte. Elementuaren sinboloa eta eguneroko objektu bat erlazionatzen duen irudia erakusten da. Titanioa, adibidez, aireontziak egiteko erabili daiteke.


Dohanik kontsultatu daiteke Internet bidez eta PDF artxibo moduan deskargatu inolako kosturik gabe. Datuak deskargatzeko beste aukera batzu daude web orrian.

Informazio iturria:
Una tabla periódica interactiva para los más pequeños

Informazio gehiago:
La tabla periódica que te dice para qué sirve cada elemento
La tabla periódica que muestra la utilidad real de cada elemento químico
Aprenderse la tabla periódica será más fácil a partir de ahora



2017(e)ko urtarrilaren 2(a)

Euro txanponak, zerez daude eginda?

Euro eta euro-zentimoko txanponak metal desberdinen nahasketaz osatuta daude, aleazio desberdinez alegia.

1, 2 eta 5 euro-zentimoko txanponak kobrez (Cu) estalitako altzairuarekin eginak dira. Altzairua burdinaz (Fe) eta karbonoz (C) osatutako aleazioa da eta txanponei zailtasuna ematen die. Kobreak kolore gorrixka, disdira berezia eta korrosioaren kontrako estaldura ematen die. Kobrez estalitako altzairua marka erregistratua da: Copperweld (CCS, copper-covered steel, acero recubierto de cobre).
10, 20 eta 50 euro-zentimoko txanponak kobre (Cu, %88), aluminio (Al, %5), zink (Zn, %5) eta eztainuz (Sn, %2) osatutako aleazioz eginda daude. Nahaste honi "urre nordikoa (oro nórdico)" deritzo (baina ez dauka urrerik).

1 eta 2 euroko txanponak bi aleazio desberdinez osatuta daude:
  • Urre koloreko atala (kanpoko atala 1 euroko txanponetan eta barruko atala 2 eurokoetan) nikel (Ni) eta letoi aleazio batez eginda dago. Letoia kobre (Cu, %75) eta zink (Zn, %25) metalez osatutako aleazioa da. Nikel-letoia nahaste hau oso gogorra da eta herdoilezina.
  • Zilar koloreko atala, aldiz, kobre (Cu, %75) eta nikel (Ni, %25) nahastea da, aleazioa egonkortzen duten burdin (Fe) eta manganeso (Mn) metalen ezpurutasunekin. Aleazio hau itsasoko urak sortu dezakeen korrosioarekiko erresistentea da.

WEBGRAFIA:
http://www.quimitube.com/de-que-estan-hechas-las-monedas-de-euro-y-sucesivas
https://molesdequimica.wordpress.com/2013/10/31/de-que-estan-hechas-las-monedas/